 Εκδηλώσεις στο Δημοτικό Διαμέρισμα Αλυκών
Πανηγύρια
Παραδοσιακό τοπικό έθιμο του νησιού, τα πανηγύρια είναι θρησκευτικές εκδηλώσεις που διοργανώνονται κυρίως, κατά τους θερινούς μήνες, σε κάθε εκκλησία, σε όλα τα χωριά.
Οι πιστοί προσκυνούν και το πανηγύρι ξεκινά με την περιφορά της εικόνας. Κατά την είσοδο της εικόνας στην εκκλησία, μετά την περιφορά, οι καμπάνες χτυπούν εύθυμα και αμέσως μετά ξεκινά ο χορός και το τραγούδι. Προσφέρεται φαγητό και κρασί, ενώ υπάρχουν πάγκοι όπου παρασκευάζονται φυτούρες και παστέλι, τοπικά παραδοσιακά γλυκίσματα, που παράγονται μόνο στο νησί.
Στο Δημοτικό Διαμέρισμα Αλυκών, στην εκκλησία του χωριού Καταστάρι, η περιφορά της εικόνας της Παναγίας Καταστάρα, συνοδεύεται από τη φιλαρμονική του και όλους τους φορείς του Νομού Ζακύνθου.
Την 21η Μάϊου είναι τοπική αργία, καθότι το έτος 1864 ενώθηκαν τα Ιόνια Νησιά με τη μητέρα Ελλάδα.
Στις 24 Ιουνίου, γιορτή του Αϊ - Γιαννιού του Κλήδωνα, οι κάτοικοι ανάβουνε φωτιές (φουγκαρίες) από ξερά χόρτα την παραμονή το βράδυ και πηδάνε πάνω από αυτές για γούρι. Το έθιμο φυσικά αυτό έχει σχέση με την αρχαιοελληνική λατρεία του Δωδεκάθεου.
Στις 17 Ιουλίου γιορτάζει το χωριό Φαγιά ή Αγία Μαρίνα στη Ρίζα.
Στις 15 Αυγούστου γίνονται πανηγύρια για την Παναγία στη εκκλησία Φανερωμένη της πόλης και στα χωριά Καταστάρι και Άγιος Δημήτριος.
Στις 24 Αυγούστου γίνεται τριήμερος εορτασμός για την ανακομιδή του λειψάνου του Αγίου Διονυσίου από τα νησιά Στροφάδες στη Ζάκυνθο.
Στις 17 Δεκεμβρίου γίνεται τριήμερος εορτασμός προς τιμήν του πολιούχου του νησιού Αγίου Διονυσίου με επιβλητική λιτανεία του ιερού Του λειψάνου στους δρόμους της πόλης.
Πρωτοχρονιά
Το βράδυ της παραμονή της Πρωτοχρονιάς, λαϊκοί όμιλοι τραγουδιστάδων των τοπικών πολιτιστικών συλλόγων γυρίζουν τα σπίτια, λέγοντας τους δικούς τους «Αϊ-Βασίληδες» (Κάλαντα Πρωτοχρονιάς) που έχουν μόνοι τους συνθέσει.
Οι κάτοικοι τρώνε τις τηγανίτες (αλεύρι με νερό που τηγανίζεται σε νιο λάδι και περιχύνεται με πετιμέζι). Δεν κόβεται βασιλόπιτα.
Ανήμερα την Πρωτοχρονιά η μπάντα του Δήμου περιφέρεται στην πόλη παιανίζοντας τα κάλαντα, όπου δέχεται τον «μποναμά» και στο τέλος παίζει στην κεντρική πλατεία τον Εθνικό Ύμνο.
Φώτα
Μετά τον εσπερινό της παραμονής στην εκκλησία της Μητρόπολης, ο μητροπολίτης Ζακύνθου συνοδεύεται από τον κλήρο, τις τοπικές αρχές και το λαό, με λαμπάδες αναμμένες και μπροστά τη φιλαρμονική, που παίζει το «πάνε στο σπίτι του», στο μητροπολιτικό μέγαρο.
Εκεί, διάφορες καλλίφωνες χορωδίες ψάλλουνε τα «Φώτα» (είδος καλάντων) και μετά αυτός εκφωνεί από το μπαλκόνι επίκαιρο πανηγυρικό λόγο στο συγκεντρωμένο λαό.
Ανήμερα τα Φώτα γίνεται αγιασμός των υδάτων στο κεντρικό λιμάνι του νησιού, όπου ο σταυρός, δεμένος σε ειδικό κοντάρι, βουτιέται στη θάλασσα από το Δεσπότη.
Στα όρια του Δημοτικού Διαμερίσματος Αλυκών, ο Αγιασμός των υδάτων γίνεται τα τελευταία χρόνια στο αλιευτικό καταφύγιο του Κάτω Γερακαρίου, στον Κάβο (Ψαρού) με τη συνοδία της Φιλαρμονικής.
Απόκριες - Καρναβάλι
Το Ζακυνθινό καρναβάλι έχει ύφος Βενετσιάνικου καρναβαλιού, που προέρχεται από τον Βενετσιάνο Πέτρο Φώσκολο, διοικητή του νησιού επί Ενετοκρατίας.
Την περίοδο του καρναβαλιού, διοργανώνονται "Ομιλίες" σε κάθε χωριό του  Δήμου, κοσμικές θεατρικές παραστάσεις που δημιουργήθηκαν τον 18ο αιώνα, από την ανάγκη που είχαν οι Ζακυνθινοί να σατυρίσουν τους κατακτητές τους
Την Κυριακή της Τυρινής, διοργανώνεται παρέλαση για τα παιδιά (Πίκολο Καρναβάλι), ενώ την Κυριακή των Απόκρεωω γίνεται περιφορά του καρνάβαλου, με τη συνοδεία αρμάτων από όλες τις περιοχές του νησιού.
Επίσης, την τελευταία εβδομάδα των Απόκρεων, γίνεται η αναβίωση του Βενετσιάνικου Γάμου (φωτο), ένα υπέροχο δρώμενο, με κουστούμια εποχής και η Γκιόστρα, ιππικό αγώνισμα, που επί Ενετοκρατίας ήταν το κυριότερο γεγονός της ζωής του νησιού.
Στο Δημοτικό Διαμέρισμα Αλυκών, στο χωριό Καταστάρι, την Κυριακή της Τυρινής γίνεται μεγάλη παρέλαση, με τη συνοδεία της φιλαρμονικής και όλων των πολιτιστικών συλλόγων, φορέων του Δήμοτικού διαμερίσματος.
Το Ζακυνθινό Λαϊκό Θέατρο («Ομιλίες»)
Οι Ζακυνθινές «Ομιλίες» είναι ένα είδος λαϊκού θεάτρου, σε έμμετρο δεκαπεντασύλλαβο στίχο, μοναδικό στην Ελλάδα. Εμφανίστηκαν στα μέσα του 17ου αιώνα στο νησί και είναι ένα καταπληκτικό δημιούργημα του Ζακυνθινού λαϊκού πνεύματος.
Αναπτύχθηκαν παράλληλα με τα άλλα είδη Ζακυνθινής τέχνης και αποτέλεσαν μία από τις καλύτερες διασκεδάσεις των ανθρώπων της υπαίθρου και γενικότερα των λαϊκών τάξεων. Παίζονταν, κυρίως, την περίοδο της Αποκριάς σε πλατείες και σε δρόμους των χωριών και της πόλης.
Δεν γνωρίζουμε ακριβώς τις ρίζες τους ούτε έχει προσδιοριστεί, μέχρι τώρα, η καταγωγή τους. Βέβαιο είναι πάντως ότι έχουν επηρεαστεί, σε μεγάλο βαθμό, από την κρητική λογοτεχνία και την ιταλική «κομέντια ντελ άρτε» (θέατρο του δρόμου).
Στις «Ομιλίες» παίζουν ερασιτέχνες λαϊκοί θεατρίνοι και είναι πάντα άντρες, ακόμα και στους γυναικείους ρόλους. Χρησιμοποιούν υποτυπώδη ή καθόλου σκηνικά, φανταχτερά όμως ρούχα, μάσκα στο πρόσωπο και δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στο λόγο και στην κίνηση. Χαρακτηριστική είναι η απόδοση του δεκαπεντασύλλαβου στίχου στη Ζακυνθινή ντοπιολαλιά.
Στην αρχή τα θέματά τους ήταν παρμένα από την κρητική θεατρική σχολή και από την ελληνική και ξένη μυθολογία και λογοτεχνία, διασκευασμένες κατάλληλα σε θεατρικά έργα και προσαρμοσμένες στο ζακυνθινό ιδίωμα, έτσι που να ικανοποιούν πλήρως τις ιδιαίτερες θεατρικές απαιτήσεις των ευαίσθητων κατοίκων.
Το 1745 ο Σαβόγιας Ρούσμελης θα γράψει την «Κωμωδία των ψευτογιατρών» ή «Οι Γιαννιώτες», όπως και «Το ιντερμέδιο της κυράς Ελιάς Ρουφιάνας και Μηλιάς Κορασίδας», ενώ το 1790-95 ο Δημήτρης Γουζέλης το περίφημο έργο «Ο Χάσης». Οι «Ομιλίες» αυτές θα αποτελέσουν σταθμό για το ζακυνθινό λαϊκό θέατρο, καθότι οι ήρωες πλέον είναι καθαρά ζακυνθινοί τύποι, κάτι που συγκίνησε τους θεατές.
«Ομιλίες» γράφονται και παίζονται ακόμη και σήμερα με μεγάλη επιτυχία.
Ζακυνθινό Μεγαλοβδόμαδο
Η Μεγάλη Εβδομάδα στη Ζάκυνθο έχει ένα δικό της, εντελώς χαρακτηριστικό χρώμα. Έχει, επίσης, ξεχωριστό Τυπικό στις θρησκευτικές τελετές και δικά της πανάρχαια έθιμα, που οι κάτοικοί της τα σέβονται και τα τηρούν με μοναδική φροντίδα και ευλάβεια.
Το Μεγαλοβδόμαδο στη Ζάκυνθο αρχίζει το Σάββατο του Λαζάρου, όταν στις 11 το πρωί οι καμπάνες χτυπούν πανηγυρικά και κρεμιέται το «βαγί» απ΄ όλα τα καμπαναριά της πόλης και των χωριών.
Την Κυριακή των Βαϊων, του «Βαγιώνε», οι «νόντσολοι», μοιράζουν σ΄ όλα τα σπίτια το «βαγί», που τοποθετείται στα εικονίσματα. Το βράδυ τελείται η Ακολουθία του Νυμφίου.
Τη Μεγάλη Τρίτη το βράδυ ακούγεται κατανυκτικά το τροπάριο της Κασσιανής από μελωδικές χορωδίες των ναών και ιδιαίτερα στις εκκλησίες της πόλης, τονισμένο στη Ζακυνθινή εκκλησιαστική μουσική, όπως άλλωστε και όλες οι άλλες ιερές ακολουθίες.
Τη Μεγάλη Πέμπτη το πρωί γίνεται ο Εσπερινός και η Θεία Λειτουργία σε όλους τους ναούς. Μετά απ΄αυτήν οι καμπάνες της Ζακύνθου «χηρεύουν», δηλαδή δεν ξαναχτυπούν μέχρι το πρωί του Μ. Σαββάτου. Πενθούν τα πάντα. Μαύρα λάβαρα κρεμιούνται στα μπαλκόνια των σπιτιών, οι σημαίες είναι μεσίστιες, ακόμη και η ενδυμασία, ιδιαίτερα των μεγαλύτερων σε ηλικία Ζακυνθινών, είναι πένθιμη. Από το βράδυ αυτό, οι ιδιομορφίες του Ζακυνθινού εκκλησιαστικού Τυπικού είναι εντονότερες. Ο Εσταυρωμένος βγαίνει μετά το ενδέκατο Ευαγγέλιο, ενώ το δωδέκατο Ευαγγέλιο «Την επαύριον», ψαλλόμενο κι αυτό στα Ζακυνθινά, αποτελεί το αποκορύφωμα της Ακολουθίας.
Τη Μεγάλη Παρασκευή το πρωί γίνεται η Ακολουθία των Μεγάλων Ωρών και  ακολούθως η Αποκαθήλωση. Μετά εξέρχεται ο ιερέας από το Ιερό Βήμα και λιτανεύει το Χριστό επί του ώμου του, τυλιγμένο σε λευκό σεντόνι.
Σημειωτέον ότι στη Ζάκυνθο χρησιμοποιείται αμφιπρόσωπη ξυλόγλυπτη αγιογραφία του νεκρού Χριστού, που ονομάζεται «Αμνός». Στις 02.00΄ το μεσημέρι γίνεται η μοναδική στην Ορθοδοξία Λιτανεία του Εσταυρωμένου στους δρόμους της πόλης. Ξεκινά από το Ναό του Αγίου Νικολάου του Μώλου, στην πλατεία Σολωμού (φωτο).
Η κατανυχτική λιτανεία αρχίζει υπό τους ήχους του «Ίνα τι εφρύαξαν έθνη» από τη Φιλαρμονική, ενώ λιτανεύεται και η περίφημη εικόνα της «Μater Dolorosa», δηλαδή της Παναγίας του Πάθους. Συγκινητική είναι η στιγμή της επιστροφής, όπου ο Μητροπολίτης κρατώντας τον Εσταυρωμένο, ευλογεί τον Κλήρο και το Λαό, κάνοντας το σημείο του σταυρού στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Στις 4.00΄το πρωί του Σαββάτου γίνεται η περιφορά του μοναδικού Επιταφίου στην πόλη. Στην επιστροφή ψάλλεται ο ύμνος «Τον Κύριο υμνείτε» και ακολουθεί η περίφημη «Gloria», το «κομμάτι» και το σπάσιμο των πήλινων σταμνών από όλους τους κατοίκους στους δρόμους της πόλης.
Τη νύχτα του μεγάλου Σαββάτου γίνεται η Ανάσταση στην πλατεία του Αγίου Μάρκου και το «Χριστός Ανέστη» ψάλλεται κατά την ιδιόμορφη Ζακυνθινή εκκλησιαστική μουσική.
Το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα γίνεται ο Εσπερινός της Αγάπης στο Ναό του Αγίου Λαζάρου και ακολουθεί η λιτάνευση της επιβλητικής εικόνας της Παναγίας της Γαλανούσας, καθώς και της Αναστάσεως.
Την Παρασκευή της Διακαινησίμου γιορτάζει το γραφικότατο προάστιο της Μπόχαλης. Γίνεται παραδοσιακό πανηγύρι και λιτάνευση της πανάρχαιας και θαυματουργού εικόνας της Παναγίας της Χρυσοπηγής υπό τους ήχους του «ταμπουρλονιάκαρου».
Οι εορταστικές εκδηλώσεις του Πάσχα κλείνουν την Κυριακή του Θωμά με το λαϊκό πανηγύρι στο γραφικό ξωκκλήσι του Αγίου Λύπιου, το οποίο αναβιώθηκε τα τελευταία χρόνια, στην περιοχή Καλλιτέρο.
Ζακυνθινή Μουσικοχορευτική Παράδοση
Η Ζάκυνθος, λόγω της γεωγραφικής της θέσης, δέχτηκε ποικίλες επιδράσεις από την ανατολή και τη δύση, οι οποίες έχουν επηρεάσει αποφασιστικά την πολιτιστική της ταυτότητα. Ποτέ όμως οι κάτοικοι δεν αντέγραψαν ξένα πρότυπα. Όλα περνούσαν από το ιδιόμορφο και τόσο ευαίσθητο καλλιτεχνικό Ζακυνθινό κριτικό πνεύμα, που παίρνοντας τις κατάλληλες επιρροές, δημιουργούσε κάτι άλλο, κάτι διαφορετικό, κάτι ξεχωριστό. Αυτό έχει συμβεί σε όλες τις μορφές της τέχνης.
Τα τραγούδια και οι μουσικοί ήχοι της Ζακύνθου έχουν τις ρίζες τους στα αρχαία και βυζαντινά χρόνια. Έχουν επηρεαστεί, προφανώς, από την Κρήτη και τη δυτικοευρωπαϊκή κουλτούρα, ιδιαίτερα την ιταλική. Οι επιδράσεις αυτές, όπως προείπαμε, από την ανατολή και τη δύση ενέπνευσαν τους κατοίκους του νησιού και δημιούργησαν τη Ζακυνθινή μουσική παράδοση, που αναγνωρίζεται σήμερα σαν κάτι αυτόνομο, ιδιαίτερο και ξεχωριστό και εντάσσεται στην επτανησιακή, γενικότερα, μουσική σχολή.
Αναπτύσσονται όλα αυτά τα είδη της μουσικής τον 18ο και 19ο αιώνα και λαμβάνουν πλέον την οριστική τους μορφή κατά τον 20ο αιώνα. Είναι βγαλμένα μέσα από την ιδιότυπη ψυχοσύνθεση των Ζακυνθινών και εκφράζουν, αναμφίβολα, κάθε πτυχή του ψυχικού τους κόσμου και των συναισθημάτων τους. Δίκαια, λοιπόν, η Ζάκυνθος είναι το νησί της μουσικής, του τραγουδιού και των τραγουδιστάδων. Τα Ζακυνθινά μουσικά ακούσματα μπορούμε να τα κατατάξουμε στις παρακάτω κατηγορίες:
1. Τραγούδια της Ζακυνθινής υπαίθρου - Αγροτικά - Λαϊκά
2. Τραγούδια της πόλης της Ζακύνθου - Αστικά
α. Η τετράφωνη καντάδα με τη συνοδεία εγχόρδων μουσικών οργάνων (κιθάρας - μαντολίνου)
β. Η δίφωνη σερενάτα με τη συνοδεία εγχόρδων μουσικών οργάνων
(μαντολίνου - κιθάρας)
γ. Αρέκια, τετραφωνία χωρίς τη συνοδεία μουσικών οργάνων
(a orecchio)
δ. Φυλακίσια ή τση φυλακής, κυκλικά με διπλό ακομπανιαμέντο κιθάρας
3. Ζακυνθινή εκκλησιαστική τετράφωνη μουσική
Τραγούδια της Ζακυνθινής Υπαίθρου-Αγροτικά-Λαϊκά
Διασώθηκαν στα χωριά του νησιού και ιδιαίτερα στην ορεινή περιοχή.
Είναι τραγούδια περισσότερο της διασκέδασης, που τα έλεγαν στα πανηγύρια, στα καρναβάλια, στους γάμους, στα βαφτίσια, στα ονόματα, κτλ.
Τα διακρίνει μία ξεχωριστή χάρη, μία λεπτότητα στους τόνους, μία διαύγεια και ευαισθησία στο μουσικό τους χρώμα, μία διάθεση για λεπτή ειρωνεία και καλόβουλο πείραγμα και μία γρήγορη μελωδικά κίνηση, στοιχεία χαρακτηριστικά της ιδιαιτερότητας και του ταμπεραμέντου των κατοίκων της υπαίθρου.
Τα τραγούδια αυτά χορεύονται, αντίστοιχα, με Ζακυνθινούς λαϊκούς χορούς, που συνοδεύονται από το «ταμπουρλονιάκαρο» ή αργότερα από βιολί, ακορντεόν και κιθάρα.
Όταν λέμε «ταμπουρλονιάκαρο» στη Ζάκυνθο, εννοούμε δύο παλιά χειροποίητα παραδοσιακά λαϊκά όργανα, ένα πνευστό την (α)νιάκαρα (είδος πίπιζας, αυλού, φλογέρας, ζουρνά μήκους 30 εκ. που καταλήγει σε μικρή χοάνη) και ένα κρουστό, το ταμπούρλο ή ντα(β)ούλι (χειροποίητο τύμπανο μεσαίου μεγέθους).
Ζακυνθινοί Λαϊκοί Χοροί
Χαρακτηριστικοί τοπικοί παραδοσιακοί χοροί της Ζακύνθου είναι οι:
Συρτός (στρωτός) Ζακύνθου
Συρτός (Τσακιστός) Ζακύνθου
Γυναικείος Συρτός Ζακύνθου
Σταυρωτός Ζακυνθινός
Ο Κυνηγός
Λεβαντίνικο Συρτό Ζακυνθινό
Η άμοιρη
Γέρανος ή Μεγάλος Ζακυνθινός
Γιαργιτός ή Χορός του Θησέα
Υπήρχαν, βέβαια, και άλλοι λαϊκοί χοροί αλλά με το πέρασμα των χρόνων και την αδιαφορία μας σταμάτησαν να χορεύονται, ξεχάστηκαν και μόνο τα ονόματά τους έχουν διασωθεί σε διάφορα κείμενα, χωρίς να γνωρίζει κανείς τα βήματα, τις φιγούρες και τη μουσική που τους συνόδευαν όπως: ο Νυφιάτικος, ο Πανώριος, ο Ριγωτός, η Πανουργιά, η Γκαλιάντρα, το Γαϊτάνι, ο Προτρεπτικός, ο Πυρρίχιος, κτλ.
Τέλος, πρέπει να αναφέρουμε ότι η αριστοκρατική τάξη, ντόπια και ξένη, που υπήρχε στους περασμένους αιώνες στο νησί, χόρευε χορούς ευρωπαϊκής προέλευσης, όπως: Καντρίλλιες ή Κουαντρίλλιες, Λανσιέρηδες, Πόλκα, Μαζούρκα, Φουρλάνα, Βαλς, Ταγκό, Φοξ αγκλέ, κτλ. Μετά την ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα και την κατάργηση των κοινωνικών τάξεων οι χοροί αυτοί με «ζακυνθινοποιημένη» μορφή χορεύτηκαν απ΄ όλους τους Ζακυνθινούς, κυρίως την αποκριάτικη περίοδο και στα δύο προσεισμικά Καζίνο που υπήρχαν στην πόλη το Ρωμιάνικο και το Λομβαρδιανό, ή σε άλλους κλειστούς χώρους.
Μερικοί από τους χορούς αυτούς, όπως το Ταγκό, το Βαλς και το Φοξ αγκλέ χορεύονται και σήμερα, απαραίτητα σε κάθε λαϊκό γλέντι.
|
